ادبیات و فرهنگ
دشتسون مِی باغ وصحراوگـُلِش تِیناقشنگِ
اَفتـَووتیفون وتشبادوغـَرِش ورماقشنگِ
دورِدَهن ِ بچ گـُجیکِش شیردِی چُرکرده صحرا
مَختکِ گِزوختی تیفون می کـُن ِ لالاقشنگِ
اِی برِی معراج تاری گـَردنِی بـِهمِرد،شَوسِه
کهکشون ِ ری زمین وماهِ سرآغاقشنگِ
می رس ِ پُی قاصدی گل بی مِنت بارون تـُوصحرا
نم چه می گـُوکه منابع پـُش سرش درجاقشنگِ
اَورِمَسّی لارِچرکوغَلـّه کال ِ کِرده بَرکـَش
اَرخُلیکِ بهمن و،ویل ِ برِصحراقشنگِ
ری کمربندی که عین ِ ساحل ِ ویس تابوینی
شاه درویشون جهازِ تـُودل ِ دریاقشنگِ
وختی بونِی غاچ گـَل گـَل دخترَل می رِن بیابون
هم کـُمِی بی غلـّه وهم غلـّه ی سرپاقشنگِ
آرده نشسِه کـُنارِتـُوفِدَه مون گیرِرَخص ِ
رخص ِ بـِیگِ مَس تـُوجومِی چاکی ومیناقشنگِ
گـُردِمُخ شُوآرده دَس برده نمفهمم چه دارِ
زیرِ مِینِی زرد سوزی ِ دس ِ دُوماقشنگِ
پُشتکـُه گفتن ندارِبَسکه گـُل خَوسیده ری گـُل
ازکهِ اُشتـُر،ی ِ رِچ تاچشمه ی اَوپاقشنگِ
سنگِ بی جـِینی نمی وینی که ایراتـَش بگیری
پوزکـُه تاتـَه دِره ازدُومَن وبالا قشنگِ
نای ِ بلبل می زن ِ کِلکِل مثِ نِی عندلیبی
چهچهِ کـَوگ وتـُهی مِی چهچهِ گـُلپاقشنگِ
دیگن ِ باندِی سرش ِ تـُوگوش ِ گلی نادِی ومی گُ
محمدواِی ورگلی نشسَو،نه خوش تینا،قشنگِ
برازجان – بهار 1383
معنی واژه های دشتسون
_______________
آرده نشسهaarde-neshs-e- = به گرده نشسته
آغاaaghaa = دراینجا شاهزاده ابراهیم(ع)
ارخلیکarkholik- = آرخالق – جلیقه
اوپاow-paa- = روستایی درکوه های دشتستان
ایراتiraat- = ایراد
بچ گجیکbech-gojik- = جوجه ی گنجشک
برکشbarkash- = شکوفه های تاره – دراینجا منظورسفیدی آن است
بونِیbuney- = به بهانه ی
بهمن= گیاهی برتپه هامی رویدوهنگام باد، مواج است
بیگbeyg = عروس
پشتکهposhtekoh- = پشتکوه
پوزpuz- = قله
پیpoy- = دراینجا برای
تش بادtash-…- = آتش باد- بادگرم موسمی دردشتستان
تهیtohi- = تیهو
چرکردنcher-… = مایعی که به صورت باریکه ای جریان یابد
چرکوcherk-u- = چرکین
دومنduman- = پایین
دیگن ِ dig-ne-ِ= دیروز
رخصrakhs- = رقص
سوزیsowz-i- = سبزی
شاه درویشون= بقعه ای درغرب برازجان
غاچghaach- = قارچ
غله کال= بیابان های مخصوص کاشتن غله
کلkel- = صوتی که باحرکت سریع زبان پشت دندان و به صورت ممتد
ایجاد می شوددراین حالت یک دست بین بینی ولب قراردارد- فریادشادی
کمیkome-y- = کمه ی (کمه زمین آیش راگویند)
کوگkowg- = کبک
که اشترkoh-e-oshtor- = قله ای دردشتستان که شبیه شترخوابیده ای ست .
گردمخgord-e-mokh- = برگ نخل
گردنی بهمرد gardene-y-behmerd- = گردنه ای دردشتستان
گل بی منت بارون= گلی که اوایل پاییز،بدون باران دردشتستان می روید.
گل خوسیده ری گل..- khowsid-e-ri = گل روی هم انباشته شده
گل گلgal-gal = دسته دسته
مختکmakhtak- = مهد
نادیnaadey- = نهاده بود
نم چه می گو nem-che-mi-gu- = نمی دانم چه می گوید
ورvar- = نزد
ویسvoys-= بایست
ویل برصحرا= پارچه ی ویلی که بیابان آن را پوشیده – کنایه از علف
ی رچye-rech-= یک ردیف و پشت سرهم
دل محنتِ بسیا ودس ِ دُووس کشیده
هرجاترِس ِ رفته وهی جا نرسیده
لـَفریزِخُرنگِ شَوورُوکوره ی لارُم
بـِلتـَش ری سرم نشسِه نه مال مین ِ سفیدِ
لالِی مون ِ تـُوجاروِ زندِی شرینک زِ
صدسال ِ وای گـُل ی ِ خیاری نرسیده
سرپینجـِیلـُم تابـُن ِ کولـُم رِچ ِخارِ
مُخ دم دس ِ وهیشکِ خلالی نچشیده
هِی های حَسوصاوِزمین ِ بـُوِیاوی
چل سال ِ که تـُودیدِتفنگش مون ِ دیده
یارت بـِرِکِت بـُو،نتری گـَپ بزنی سیر؟
والاّ نه کسی یادش ِ ای زات ونه بیده
تـُومَنقل ِ سینـَم تـَش ِ عشق ِ توگِرُنده
دل دیدِغم ِ دردِتون ِ دِکشِه کشیده
غسلـُم نده روزی که بمیرم، ونشورُم
هرکی ودس ِ عشق ِ توپامال ِ شهید ِ
برازجان – مهر 1387
معنی واژه های دل
____________
ایزاتi-zaat- = این طور
پامالpaamaal- = پایمال
جاروjaa-ru- = جای رود
خلالkhelaal- = خارک
دکشهdekshe- = دوباره
دوسdus- = دوست
دیدتفنگ= مگسک
شرینکsherinak- = نوعی آفت برای بوته هندوانه
کولkul- = کتف
گرندهgerond-e- = شعله ورکرده
لفریزlaf-riz- = لبریز
نتریne-tar-i- = نتوانی
هیشکِhish-ke- = هیچ کس
موبانده ی تـُوباغ ِ گـُلی گِی نخُنده یُم
ری شاخه ی خَشی وُنم ِ دل نمُنده یُم
دون رختن ِ نـُهام اُما سی گرُفتنـُم
دل گشنه وِیسَکیدم ِ شاخک چکنده یُم
ری گـُردِ خشک نِشسِم ِ تیفون ِ سِه گِرُفت
عمری وهرگـُلی که خش ِ دل بُرُنده یُم
شو رُوسرَهلوِ بُن ِ تاپول ِ کهنه یُم
ری بَردلی وتـُوم ِ دلی گِی نخُنده یُم
خَرمَن کشیدِبُردن وسُختِن کـُلورل ِ
چی نی که چینه بو دولا دَس تکـُنده یُم
تـُوباغسون و، نیله ندارُم سرَهلووُم
هم خطِ ّ عشق وهم خطِ زندهِ ی کِرُنده یُم
تـُومنقل ِ خرنگی ِ غم بُک گرفتم ِ
کارمووُ فِرِنگ رداویده کـُنده یُم
برازجان – شهریور 1387
_____________
باغسونbaagh-e-sun- = باغستان
بردلbardel- = برگ جوان اطراف دل نخل
بکbok- = گـُر
تاپولtaapul- = ته شاخه ی نخل
توم دلtum-e-del = باب طبع-چیزی که به دل بچسبد
تیفون سهtifun-e-se- = توفان سیاه
دس تکندهdas-tekond-e- = دست خالی
دولاdo-volaa- = دوباره
دونdun- = دانه
رداویدهrad-aavide- = گذشته
سرهلوsarahlu- = سرگردان
شاخک چکنده …-chekond-e- = پرنده ی رهاشده ازدام- کنایه ازآدم هوشیار
کرندهkerond-e- = پاک کرده
کلورkolur- = ساقه ی باقی مانده غلات دربیابان
موmo- = من
نهامnohaam- = مقابلم
نیلهnile-= لانه
ویسکیدم ِvoysek-id-e-me-= ایستاده ام
سی دل ِ سردِ موامّیدِ بهاری نیسی
سرِ رَه غیرِگِل وچَپّه ی خاری نیسی
تـُوبیابون ِ خدا رنگِ گـُلـَل پاکاوی
حیف وصدحیف بهارِمثِ پاری نیسی
خنده خشکاویده ری لـَویـِکِلی مَشک وهنی
دول درنومده آثارِ اُواری نیسی
بازتـُورَه کـُله ی رُفت وصدِی سگ نـَوم ِ
سرِجاش غیرِپرو هَسّه کـُلاری نیسی
زوروگازور زدیم گردنه گیراویدیم
دُزکمین کرده ودَیّارودیاری نیسی
همه پُی هم کـَل وکـُشتیرنه بَهنوونه صاو
همه تـُوهم نخَش و دونه ی ناری نیسی
بارکج کِرده وخَررُمبـِس ومقصد نِدیار
تـَق تقی ازنفس ِ گرم ِ مداری نیسی
خونم اویده مث ایشوم ترکل دورم(حرکت
غیرغم غم غم گله ی سگ هاری نیسی
پیس ورورده دلـُم چی ودسُم وَرنمیا
چارهـَل بَسّنم ِ رَه ی فراری نیسی
هُی قیَه کِردُم وهرکی خُش ِ رَه چپ زد و رَ
انتظاری نه وغیرونه ویاری نیسی
دوش رفتـُم بخرُم فایزی وگروِه کـُنـُم
گفت مِی مال ِ کـُجِی ؟ همچی نواری نیسی
برازجان – آذر 1385
_______________
اوارovaar- = شالی پهن وبلندکه زنان باآن مشک آب رابه پشت می بستندو
به خانه می رساندند
بسنم ِbasse-neme-ِ= مرابسته اند
بهنووصاو(صاوبهنو) saav-bahnu = صاحب
پاکاویpaakaavi- = پاک شد
پیس وروردهpis-varvord-e- = پوسیده
تورهtura- = روباه
چارهلchaar-hal- = چهارسو
چپهchappe- = انبوه
دولdul- = دلو
رَra- = رفت
رمبسrombes- = افتاد
ره چپrah-chap- = بی راهه
زوروگازورzur-o-gaa-zur- = زورزیاد
فایزfaayez- = شروه- دراینجا نوارشروه
کل وکشتیرkal-o-koshtir- = دعوا
کله ی رُفتkole-y-roft- = کلبه ی مرغان را خالی کرد
گروهgerve- = گریه
لویکلیlow-yekeli- = لب کج شده
مدار= آسیاب
ورنمی یا var-ne-miyaa- = برنمی آید
هسه کلارhasse-kolaar- = استخوان خالی
همچیhamchi- = چنین-همچنین
هی قیهhoy-ghiyah- = فریاد
گلبنگی ( golbongi)
شعرهای محمد غلامی
به گویش دشتستانی
104 صفحه / 2800 تومان
نشانی : برازجان / خیابان بیمارستان / روبروی پاساژ نادر / کتاب فروشی فرهنگ دشتستان(محمود رجایی)